Srpska poljoprivreda suočava se sa značajnim izazovima u očuvanju prehrambenog suvereniteta, što se ogleda u rastućoj zavisnosti od uvoza osnovnih namirnica i padu domaće proizvodnje. Ova situacija zahteva hitnu pažnju i sveobuhvatne mere za revitalizaciju agrarne industrije.
Kriza u stočarstvu i rastući uvoz hrane
Prema nedavnom izveštaju skupštinskog Odbora za poljoprivredu, Srbija je proglašena zemljom koja mora da obnavlja svoj prehrambeni suverenitet. Ova ocena temelji se na činjenici da zemlja značajno zavisi od uvoza ključnih prehrambenih proizvoda, uključujući svinjsko i juneće meso, ribu, mleko i mlečne prerađevine.
Agroanalitičar Branislav Gulan ističe alarmantnu situaciju: "Nažalost, Srbija sada mora da uvozi meso da bi prehranila sopstveni narod." Ova izjava dobija na težini kada se uzme u obzir da je u 2023. godini na uvoz hrane potrošeno približno 600 miliona evra, što uključuje oko 30.000 tona svinjskog mesa treće kategorije, 300.000 svinja za klaničnu industriju i 500.000 prasića.
Gulan dalje objašnjava: "Sve to ne može da obnovi posrnuli stočni fond u zemlji. Jer, nije ni uništavan nekoliko godina, već nekoliko decenija." Ova dugoročna degradacija stočnog fonda predstavlja ozbiljan izazov za oporavak srpske poljoprivrede, koji će, prema procenama stručnjaka, zahtevati deceniju ili više intenzivnog rada i ulaganja.
Stanje govedarstva i proizvodnja mesa
Prema najnovijim podacima iz popisa poljoprivrednih gazdinstava iz 2024. godine, u Srbiji se u dobrim godinama uzgaja oko 725.000 goveda. Međutim, stočari upozoravaju da je trenutni broj verovatno znatno manji. Uzgoj goveda u Srbiji organizovan je kroz dva glavna sistema - poljoprivredna preduzeća i porodična gazdinstva, pri čemu više od 90% stoke dolazi sa malih porodičnih domaćinstava.
Regionalna distribucija govedarstva pokazuje da se najveći broj goveda nalazi u Šumadiji i Zapadnoj Srbiji (oko 45% ukupnog broja), dok Vojvodina učestvuje sa 28%. Zlatiborski okrug se ističe sa približno 10% ukupnog broja grla u zemlji, sa opštinama poput Arilja, Užica i Nove Varoši koje prednjače u ovoj proizvodnji.
Trenutna proizvodnja goveđeg mesa u Srbiji kreće se između 73.000 i 86.000 tona godišnje, što iznosi otprilike 10 kilograma po stanovniku. Međutim, potrošnja je znatno niža - svega između 3,1 i 3,5 kilograma po stanovniku godišnje. Ovaj pad je dramatičan u poređenju sa situacijom od pre deset godina, kada je godišnja proizvodnja dostizala i do 120.000 tona.
Izazovi u proizvodnji svinjskog mesa
Svinjsko meso, nekada osnovna namirnica na trpezi u Srbiji, danas postaje sve ređa pojava. Statistički podaci pokazuju da prosečan stanovnik Srbije godišnje potroši tek oko 15 kilograma svinjetine, što predstavlja značajan pad u odnosu na ranijih 18 kilograma. Stručnjaci ovo smanjenje potrošnje vide kao jasan pokazatelj rastućeg siromaštva u zemlji.
Domaća proizvodnja svinjskog mesa jedva prelazi 200.000 tona godišnje, što je nedovoljno za zadovoljenje potreba tržišta. Kao rezultat toga, Srbija postaje sve više zavisna od uvoza svinjskog mesa, što dodatno ugrožava domaću proizvodnju i prehrambeni suverenitet zemlje.
Poređenje sa Evropskom unijom i ekonomske implikacije
Kada se uporedi sa zemljama Evropske unije, Srbija značajno zaostaje u proizvodnji i potrošnji mesa. Gulan ističe: "Dok u Srbiji jedan građanin godišnje potroši 15 kilograma svinjetine, u EU taj broj iznosi 32 kilograma. Situacija sa junećim mesom je još drastičnija – u Srbiji se konzumira manje od četiri kilograma godišnje, dok je u EU ta brojka 15 kilograma."
Ove razlike nisu ograničene samo na meso. U pogledu mlečnih proizvoda, prosečan građanin Srbije godišnje potroši oko 180 litara mleka i mlečnih prerađevina, dok se u EU konzumira čak 300 litara. Najveći jaz postoji kod potrošnje putera - dok prosečan stanovnik Srbije potroši svega 200 grama godišnje, građanin EU uživa u čak četiri do pet kilograma.
Ekonomske implikacije ove situacije su značajne. Prosečan građanin Srbije na hranu troši između 42 i 48 procenata svojih prihoda, što je najviše u Evropi. Ovaj podatak jasno ukazuje na teško ekonomsko stanje u zemlji i ograničenu kupovnu moć stanovništva.
Putevi ka oporavku srpske poljoprivrede
Za obnovu prehrambenog suvereniteta Srbije, potrebne su sveobuhvatne i dugoročne mere. Ove mere bi trebalo da uključuju:
- Povećanje investicija u modernizaciju poljoprivredne proizvodnje
- Podsticaje za mlade poljoprivrednike i razvoj ruralnih područja
- Unapređenje sistema subvencija za stočarstvo
- Poboljšanje konkurentnosti domaćih proizvoda na tržištu
- Razvoj prerađivačke industrije i dodavanje vrednosti poljoprivrednim proizvodima
Dodatno, važno je raditi na edukaciji poljoprivrednika o savremenim metodama proizvodnje i upravljanja farmama. Ovo bi moglo uključivati programe obuke, demonstracije novih tehnologija i podršku u primeni inovativnih rešenja u poljoprivredi.
Konačno, jačanje veza između poljoprivrednika, prerađivačke industrije i tržišta moglo bi dovesti do stvaranja stabilnijih lanaca snabdevanja i bolje pozicioniranosti domaćih proizvoda na tržištu.
U zaključku, obnova prehrambenog suvereniteta Srbije predstavlja kompleksan izazov koji zahteva koordinisane napore svih aktera u poljoprivrednom sektoru. Iako je put ka oporavku dug, uz pravilne mere i posvećenost, moguće je revitalizovati srpsku poljoprivredu i smanjiti zavisnost od uvoza hrane.